महाराष्ट्र निवडणुकीत ठाकरे व शरद पवार कसे बाजूला झाले; लोकसभेनंतर परिस्थिती बदलणारे 5 घटक

खान्देश दर्पण 24x7 वृत्तसेवा -

महाराष्ट्र विधानसभा निवडणुकीत भाजपचा विजय अभूतपूर्व आहे. भाजपने एकूण १४९ जागांवर निवडणूक लढवली आणि १३२ जागांवर आघाडीवर आहे. म्हणजे स्ट्राइक रेट ८६% आहे. यासह महाराष्ट्रात भाजपचा अश्वमेध यज्ञ पूर्ण झाला.

१९९० मध्ये बाळासाहेब ठाकरेंच्या शिवसेनेसोबत लहान भाऊ म्हणून ४२ जागा जिंकणारा भाजपा एकटाच बहुमताच्या जवळ आहे. त्याचवेळी बाळासाहेबांचे पुत्र उद्धव ठाकरेंची शिवसेना केवळ १७ जागांवर मर्यादित असल्याचे दिसत आहे.

मात्र, ५ महिन्यांपूर्वी झालेल्या लोकसभा निवडणुकीचे निकाल पाहिल्यानंतर अशा निकालांचा अंदाज लावला जाऊ शकत नव्हता. महाराष्ट्र लोकसभा निवडणुकीचे विधानसभानिहाय रूपांतर केले, तर काँग्रेसने ६३ जागा जिंकल्या होत्या, ती आता केवळ १६ जागांपर्यंत मर्यादित असल्याचे दिसते. त्याचवेळी, त्यानुसार भाजपाच्या जागा ७९ वरून १३२ जागा वाढत आहेत.

२०२४ च्या लोकसभा निवडणुकीच्या निकालाशी तुलना केल्यास भाजपाने काँग्रेसकडून सर्वाधिक जागा हिसकावून घेतल्या…

१. मुंबई प्रदेश: या प्रदेशात मुंबई शहर आणि मुंबई उपनगर जिल्ह्यांचा समावेश आहे. या दोन जिल्ह्यांमध्ये विधानसभेच्या एकूण ३६ जागा आहेत. हा भाग पूर्णपणे शहरी असून देशाची आर्थिक राजधानी आहे. ‘हिंदुत्व’ आणि ‘मराठी अस्मिते’चे राजकारण करणारी शिवसेना इथेच निर्माण झाली आणि वाढली.

यावेळी काय घडले : या निवडणुकीत भाजप १६ जागांवर आघाडीवर असून शिवसेना (शिंदे) ७ जागांवर आघाडीवर आहे. तर राष्ट्रवादीला (अजित) खातेही उघडता आले नाही.

२. विदर्भ प्रदेश: यात एकूण ११ जिल्हे आणि ६२ विधानसभा जागा आहेत. हा भाग दुष्काळी आणि मागासलेला आहे. महाराष्ट्रातील शेतकरी आत्महत्यांपैकी निम्म्या घटना येथे घडतात. तो भाजपा आणि संघाचा बालेकिल्ला होता. नितीन गडकरी, देवेंद्र फडणवीस, सुधीर मुनगंटीवार असे तगडे भाजपा नेते येथून येतात.

यावेळी काय झाले : या निवडणुकीत भाजपाने एकतर्फी आघाडी केली असून ३६ जागा जिंकताना दिसत आहे. शिवसेना (शिंदे) ६ जागांवर तर राष्ट्रवादी (अजित) ५ जागांवर पुढे आहे.

३. कोकण प्रदेश: या प्रदेशात ठाणे, पालघर, रायगड, रत्नागिरी आणि सिंधुदुर्ग जिल्ह्यांतील एकूण ३९ जागा आहेत. समुद्राच्या सान्निध्यात असल्यामुळे याला तटीय प्रदेश असेही म्हणतात. हा भाग बहुतेक शहरी आहे, जेथे कारखाने आणि उद्योगांमध्ये काम करणारे बहुतेक लोक स्थलांतरित आहेत.

यावेळी काय झाले: भाजप १५ जागांवर आघाडीवर आहे, शिवसेना (शिंदे) १६ आणि राष्ट्रवादी (अजित) २ जागांवर.

४. मराठवाडा प्रदेश: औरंगाबाद, बीड, जालना, उस्मानाबाद, नांदेड, लातूर, परभणी आणि हिंगोली जिल्ह्यात विधानसभेच्या एकूण ४६ जागा आहेत. महाराष्ट्रातील एक तृतीयांश मराठा लोकसंख्या या दुष्काळी भागात राहते. दलित राजकारणाचाही येथे वरचष्मा आहे. निवडणुकीत आरक्षण, पाणी आणि विकास हे तीन मोठे मुद्दे होते.

यावेळी काय झाले : भाजपने १७ जागांवर आघाडी घेतली आहे. शिवसेना (शिंदे) ११ जागांवर तर राष्ट्रवादी (अजित) ७ जागांवर आघाडीवर आहे.

५. पश्चिम महाराष्ट्र प्रदेश: या प्रदेशात एकूण ५ जिल्हे आणि ५८ विधानसभा जागा आहेत. यामध्ये पुणे, सांगली, सातारा, सोलापूर आणि कोल्हापूरचा समावेश आहे. साखर कारखाने, पतसंस्था आणि बँका यांसारख्या सहकारी क्षेत्रांवर मजबूत पकड आहे. आर्थिकदृष्ट्या प्रगत पश्चिम महाराष्ट्रात ऑटोमोबाईल आणि आयटी उद्योग आहेत. पवार कुटुंबाची मजबूत पकड असून सर्वाधिक आमदार राष्ट्रवादीचेच आहेत.

यावेळी काय झाले : भाजपने २३ जागांवर आघाडी घेतली आहे. शिवसेना (शिंदे) ७ जागांवर तर राष्ट्रवादी (अजित) १२ जागांवर आघाडीवर आहे.

६. उत्तर महाराष्ट्र प्रदेश: या प्रदेशात अहमदनगर, धुळे, जळगाव, नंदुरबार आणि नाशिक जिल्ह्यांचा समावेश होतो. या ५ जिल्ह्यांमध्ये विधानसभेच्या एकूण ४७ जागा आहेत. द्राक्ष, केळी आणि कांद्याच्या लागवडीसाठी ओळखल्या जाणाऱ्या या भागात अनुसूचित जमाती म्हणजेच एसटी हे किंगमेकर आहेत.

यावेळी काय झाले: येथे भाजप २० जागांवर आघाडीवर आहे, शिवसेना (शिंदे) ९ आणि राष्ट्रवादी (अजित) ९ जागांवर आघाडीवर आहे.

महाराष्ट्रातील महायुती आणि विशेषतः भाजपच्या जबरदस्त विजयामागे ५ मोठे घटक…

१) 'माझी लाडकी बहीण' योजनेमुळे महायुतीला महिलांची मते मिळाली

महायुतीच्या शिंदे सरकारने जून २०२४ मध्ये 'माझी लाडकी बहीण' योजना सुरू केली. या योजनेंतर्गत वार्षिक २.५ लाख रुपयांपेक्षा कमी उत्पन्न असलेल्या कुटुंबातील महिलांना दरमहा १५०० रुपये दिले जात आहेत. जुलै ते ऑक्टोबर या कालावधीत २.३४ कोटी महिलांनी याचा लाभ घेतला, जे राज्यातील एकूण महिला मतदारांपैकी जवळपास निम्मे आहे.

निवडणुकीच्या वेळी मुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे यांनी 'महायुतीची सत्ता आल्यास योजनेंतर्गत दरमहा २१०० रुपये दिले जातील', असे आश्वासन दिले होते. अनेकांनी त्याचे कौतुक केले.

५ नोव्हेंबर रोजी मुख्यमंत्री शिंदे यांनी 'माझी लाडकी बहीण' योजनेअंतर्गत 2100 रुपये देण्याचे आश्वासन देत 10 गॅरंटी जाहीर केल्या.

निवडणूक तज्ज्ञ अमिताभ म्हणतात, 'महायुतीला आशा होती की लाडकी बहीण योजनेमुळे महिलांची मते मिळविण्यात मदत होईल. अशीच योजना भाजपसाठी मध्य प्रदेशात प्रभावी ठरली, जिथे काँग्रेस विजयी होताना दिसत होती. निवडणुकीत महिला मतदार किंगमेकरची भूमिका बजावत आहेत.

राजकीय जाणकार सुधीर महाजन म्हणतात, 'मध्य प्रदेशातील लाडली बहना योजनेची नक्कल करून महायुतीने महाराष्ट्रात लाडकी बहीण योजना सुरू केली. यामध्ये महिलांना वेळोवेळी पैसे मिळाले. या योजनेमुळे महिला मतदार महायुतीकडे एकवटले.

२) संघ मैदानात उतरला, सभा घेतल्या आणि भाजपसाठी मते मागितली

लोकसभा निवडणुकीच्या काळात भाजप आणि संघाचे संबंध बिघडत असल्याच्या अनेक बातम्या येत होत्या. निकालात भाजप २४० जागांवर घसरला. या निकालाचा संबंध आरएसएस आणि भाजपमधील बिघडत चाललेल्या संबंधांशी असल्याचे दिसून आले. यानंतर हरियाणाच्या निवडणुकीत संघाने बाजी मारली आणि भाजपने ४८ जागा जिंकून हॅटट्रिक केली. महाराष्ट्रातही भाजपसाठी मते मागण्यासाठी संघ मैदानात उतरला.

ज्येष्ठ पत्रकार संदीप सोनवलकर म्हणतात, 'संघाचा या निवडणुकीत पूर्णपणे जमीनीवर उतरला. लोकसभा निवडणुकीत मतदानासाठी बाहेर न पडलेल्या भाजपच्या मतदाराला संघाच्या बुथवर नेण्यात आले. संघाने सुमारे ६० हजार कार्यकर्त्यांना मैदानावर आणले. सुमारे १२ हजार लहान-मोठ्या सभा घेतल्या. संघ कार्यकर्त्यांनी सोसायट्यांमध्ये खुर्च्या आणि टेबल्स लावले. ज्या जागांवर भाजपचा विजय निश्चित होता, त्या जागांवरही संघाने लक्ष केंद्रित केले. संघ ज्या मूक कार्यकर्त्यासाठी ओळखला जातो त्यांची भूमिका या निवडणुकीत पाहायला मिळाली. संघाने प्रत्येक मार्गाने भाजपसाठी मते मागितली, जी निकालात स्पष्टपणे दिसून येत आहे.

३) लोकांना पटवून देण्यात MVA मागे पडले

लोकसभा निवडणुकीत काँग्रेसच्या नेतृत्वाखालील 'इंडिया' आघाडीने 'संविधान' आणि आरक्षणाचे मुद्दे मांडले, जे त्यांच्या फायद्यात होते. भाजप २४० पर्यंत घसरला आणि काँग्रेसने आघाडीसह ९९ जागा जिंकल्या. मात्र महाराष्ट्रात काँग्रेसची एमव्हीए आघाडी कथन तयार करण्यात मागे पडल्याचे दिसत आहे.

केवळ 'गद्दार'चा नारा देत एमव्हीए पुढे सरकले, पण आख्यान तयार करू शकले नाही, असे जाणकारांचे मत आहे.

संदीप सोनवलकर म्हणतात, 'निवडणुकीच्या सुरुवातीला काँग्रेसने 'संविधान' हा मुद्दा बनवण्याचा प्रयत्न केला होता, पण लोकसभा निवडणुकीत जसा मुद्दा चालला तसा विधानसभा निवडणुकीतही चालला नाही. खरे तर एका निवडणुकीत एक मुद्दा चालतो हे काँग्रेसने समजून घेतले पाहिजे. मात्र, सोयाबीन-कापूस, शेतकरी आणि महागाईचा मुद्दा उपस्थित केला. त्याचा फायदा विदर्भासह अन्य काही जागांवर दिसून आला.

अमिताभ तिवारी म्हणतात, 'लोकसभा निवडणुकीत महाविकास आघाडीने बांधलेली पकड या निवडणुकीत सैल झाली. MVA ने कोणतीही कथा तयार केली नाही किंवा कोणताही मुद्दा उपस्थित केला नाही. संपूर्ण निवडणुकीत त्यांनी 'गद्दार-गद्दार'चा नारा दिला.

४) 'मराठा' ऐवजी भाजपने 'छोट्या जाती'ला टार्गेट केले.

या निवडणुकीत भाजपने जातीय समीकरण सोडवण्याचा पुरेपूर प्रयत्न केला. भाजपने कांद्याच्या निर्यातीवरील शुल्क कमी करण्यापासून ते बंजारा हेरिटेज म्युझियम बांधण्यापर्यंतच्या हालचाली केल्या. गोपीनाथ मुंडे आणि प्रमोद महाजन यांच्या काळात निर्माण झालेल्या भाजपच्या ‘माधव’ फॉर्म्युल्याला या निवडणुकीत वेग आला. भाजपच्या 'माधव'मध्ये माळी, धनगर आणि वंजारी समाजाचा समावेश आहे. हे तिन्ही समाज ओबीसी प्रवर्गात येतात. भाजपने या निवडणुकीत 'मराठा' व्यतिरिक्त इतर ओबीसींना आकर्षित करण्याचा प्रयत्न केला.

संदीप सोनवलकर म्हणतात, 'भाजपने हरियाणाच्या धर्तीवर महाराष्ट्रातही छोट्या जातींना लक्ष्य केले आहे. उदाहरणार्थ, भाजपने विदर्भात तेली उमेदवार उभा केला, जिथे तेली समाजाची संख्या ६% आहे. कुणबी, कोमटी, हलबा यांसारख्या छोट्या जातींना आकर्षित करण्यात भाजपला यश आले. याशिवाय दलित मतेही एकवटली नाहीत आणि एका बाजूला पडली, त्याचा फायदा भाजपला झाला.

अमिताभ तिवारी म्हणतात, 'आता मराठा आंदोलन संपले असून मनोज जरंगे पाटील यांचा पर्दाफाश झाला आहे. ओबीसींमध्ये एकजूट वाढली आहे. २०१९ मध्ये दलित आणि मुस्लिम मते पूर्णपणे बाजूला टाकली गेली, यावेळी तसे झाले नाही. याचा फायदा महायुतीला झाला.

५) अधिक मतदानाचा महायुतीला फायदा

२०१९ च्या विधानसभा निवडणुकीत ६१.१ % मतदान झाले होते, जे यावेळी वाढले आहे. यावेळी विधानसभा निवडणुकीत सुमारे ६६ टक्के मतदान झाले. मतदान वाढविण्यासाठी भाजपसह महायुती आघाडीने जोरदार प्रयत्न केल्याचे जाणकारांचे मत आहे.

अधिक मतदानाचा फायदा महायुतीला झाल्याचे संदीप सोनवलकर यांचे मत आहे. ते म्हणतात, 'भाजप, शिवसेना (शिंदे) आणि राष्ट्रवादी काँग्रेस (अजित) यांनी मतदानाची टक्केवारी वाढवण्यासाठी एकत्रित प्रयत्न केले, ज्याचा त्यांना फायदा झाला. लोकसभा निवडणुकीत महायुतीचा केवळ १.५% मतांनी पराभव झाला होता. महायुतीने हे अंतर भरून काढत अधिक मते मिळवली.

तज्ञ पॅनेल:

सुधीर महाजन , राजकीय तज्ञ

अमिताभ तिवारी , निवडणूक विश्लेषक

संदीप सोनवलकर , ज्येष्ठ पत्रकार

सौजन्य दै. दिव्य मराठी

https://divyamarathi.bhaskar.com/dvm-originals/news/bjp-shiv-sena-congress-maharashtra-vidhan-sabha-election-result-explained-134006094.html?_branch_match_id=1276923822377862286&utm_campaign=134006094&utm_medium=sharing&_branch_referrer=H4sIAAAAAAAAA8soKSkottLXz8nMy9ZLySyrTMxNLEosycjUS87P1c81zPUwcTMJ8fZPsq8rSk1LLSrKzEuPTyrKLy9OLbJ1zijKz00FAAUjlKhDAAAA

या बातमीचे प्रायोजक आहे.

जाहिरात

जिल्ह्यातील सर्वात स्वस्त आणि अतिशय स्वच्छ तथा सर्व सोयींनी सुसज्य