खान्देश दर्पण 24x7 वृत्तसेवा -

१५ ऑगस्ट रोजी 'शोले' चित्रपटाला ५० वर्षे पूर्ण झाली. दिग्दर्शक रमेश सिप्पी यांचा हा मल्टीस्टारर चित्रपट इंडस्ट्रीतील प्रतिष्ठित चित्रपटांमध्ये गणला जातो. आजही त्यातील पात्रे आणि त्यांचे संवाद लोकांच्या ओठांवर आहेत. चित्रपटाला ५० वर्षे पूर्ण झाल्याबद्दल दिग्दर्शक रमेश सिप्पी यांनी चित्रपटाच्या यशाचे रहस्य, आव्हानात्मक गोष्टी आणि ट्रेन सीक्वेन्सचे शूटिंग इत्यादींबद्दल सांगितले. ठळक मुद्दे:

चित्रपटाच्या कथेची कल्पना तुमच्या मनात कधी आणि कशी आली?

बघा, सलीम-जावेद यांना एक-दोन ओळींची कल्पना होती. त्यांनी कल्पना सांगितली, मग असं वाटलं की जर कथेला अ‍ॅक्शन अ‍ॅडव्हेंचरमध्ये मांडलं तर आपल्याला एक मूलभूत गोष्ट मिळेल आणि ती अ‍ॅक्शन फिल्म असेल. आम्ही कथेवर काम करायला बसलो, मग बाकीची पात्रं उदयास आली आणि ती खूप चांगली निघाली. आम्ही आनंदी होतो, पण त्यावेळी आम्हाला कल्पना नव्हती की ५० वर्षांनंतरही त्यावर चर्चा होईल आणि संवादांची पुनरावृत्ती होईल. असो, जेव्हा मी सलीम-जावेद सोबत बसलो तेव्हा गोष्टी व्यवस्थित होऊ लागल्या. कथा अगदी नैसर्गिक पद्धतीने पुढे सरकली आणि जेव्हा सलीम-जावेद साहेबांनी संवाद लिहायला सुरुवात केली तेव्हा त्यांनी ती १५ दिवसांत पूर्ण केली.

सलीम-जावेद सुरुवातीला चित्रपटाचे नाव 'अंगारे' ठेवायचे होते. नंतर त्यांनी त्याचे नाव 'शोले' ठेवण्याचा निर्णय घेतला. हे नाव सलीम खान यांनी सुचवले होते.

बरं, चित्रीकरणासाठी बेंगळुरू हे ठिकाण निवडण्यात आलं होतं, तर कथा रामगड गावात घडते? ते कसं शक्य आहे?

त्यावेळी मला वाटले की तिथे असे बरेच चित्रपट बनवले गेले आहेत. लँडस्केप आणि कार्यक्रम वेगळे असल्याने तो परिसर सारखाच दिसेल. याचा अर्थ असा की तिथे काहीतरी वेगळे असावे. मी कला दिग्दर्शक एम.आर. आचरेकर यांच्यासोबत ते ठिकाण पाहण्यासाठी बंगळुरूला गेलो होतो. बाहेरून खडकाळ परिसर रंजक वाटत होता. आत गेल्यावर आम्ही खडकांवर चढलो आणि ते पाहिले. मग डेल इत्यादी ठिकाण असे दिसले की आम्हाला यापेक्षा चांगले ठिकाण सापडणार नाही. मला तिथे दुसरा परिसर दिसला आणि तो गावासाठी खूप योग्य वाटला. मी वर गेलो आणि खडकांवर ते ठिकाण पाहिले आणि मग असे ठरले की येथे एक घर बांधले जाईल. सर्व ठिकाणांचे बारकाईने निरीक्षण केले गेले आणि मग असे वाटले की येथेच चित्रीकरण करावे. लोकेशन पाहिल्यानंतर सर्व गोष्टी मनात येऊ लागल्या. अशी शक्यता दिसत राहिली की जर आपण येथे सेटिंग सेट केली तर सर्व काही ठीक होईल.

संपूर्ण सेट बनवण्यासाठी किती वेळ लागला?

बघा, संपूर्ण गाव, बाजारपेठ, पाण्याची टाकी, मंदिर आणि मशीद इत्यादी बांधायला चार-पाच महिने लागले. गोष्टी व्यवस्थित करण्यासाठी वेळ लागतो. सेटिंगचे प्रभारी असलेले माझे खास अजीज भाई यांनी सेट बांधण्यात मला मदत केली. त्यांनी तिथे बसून सुमारे ५०० कामगारांसह संपूर्ण सेट उभारला. आम्ही शूटिंग सुरू केले तेव्हाही सेट बांधण्याचे काम सुरूच होते.

शोले' हा भारतीय चित्रपटसृष्टीच्या इतिहासातील पहिला चित्रपट होता. ज्याने देशभरातील १०० हून अधिक चित्रपटगृहांमध्ये रौप्यमहोत्सव साजरा केला.

हे अझीझ भाई ए.आर. कारदार यांचे सहाय्यक होते. कारदार त्यांना स्टुडिओमध्ये भेटायचे. अझीझ भाई आणि आचरेकर यांच्यासोबत सेट सेट करताना आम्ही आमचे मतही मांडले. पहिला शॉट अमित जी जयाजींना चाव्या परत करतानाचा होता.

ट्रेनचा हा सीक्वेन्स बराच लांब होता. त्याचे चित्रीकरण करण्यात किती वेळ आणि आव्हान होते?

ट्रेन सीक्वेन्सचे चित्रीकरण करण्यासाठी सात आठवडे लागले. ते पनवेल-उरण रेल्वे ट्रॅकवर चित्रित करण्यात आले. यासाठी बरीच तयारी करावी लागली. कोळशाच्या इंजिनची आवश्यकता असल्याने आम्ही एक वेगळी ट्रेन भाड्याने घेतली. शूटिंग दरम्यान काही हालचाल झाली कारण त्या वेळी एक ट्रेन सकाळी पनवेलहून उरणला जात असे आणि संध्याकाळी परत येत असे. जेव्हा रेल्वे ट्रेन जात असे तेव्हा आम्ही आमची ट्रेन बाजूच्या ट्रॅकवर घेत असू. दुसरी ट्रेन गेल्यावर आम्हाला ती बाजूला करावी लागत असे. अशा प्रकारे, आम्हाला दिवसातून चार वेळा आमची ट्रेन बाजूला करावी लागत असे.

ट्रेनसोबतच, आम्ही एक मोटरमन आणि ५०-६० रेल्वे कर्मचारी देखील घेतले होते, कारण ट्रेनमध्ये कोणताही अपघात झाल्यास आम्हाला आगाऊ तयारी करावी लागते. या काळात रेल्वे कर्मचारी आणि आमचे लोक असे ३०० ते ४०० लोक चित्रीकरण करायचे. ट्रेनमध्ये इतके जास्त शुल्क नव्हते, परंतु ते सात आठवड्यांसाठी बुक केले जात होते, त्यामुळे मोठी रक्कम आगाऊ जमा करावी लागत होती. सहा महिन्यांनंतर आम्हाला ही ठेव परत मिळाली. ट्रेनच्या भाड्याव्यतिरिक्त, आम्हाला चित्रीकरणासाठी रेल्वेकडून आलेल्या सर्व लोकांच्या जेवणाची, राहण्याची व्यवस्था करावी लागली.

ठाकूर बलदेव सिंग हे मूळचे सलीम खानच्या सासऱ्याचे नाव होते, जे चित्रपटातील संजीव कपूरच्या भूमिकेसाठी वापरले गेले होते.

आजकाल शूटिंगबाबत काही आव्हान असेल तर ते काय आहे?

आम्ही त्या ठिकाणी एक पूर्ण बोगदा बांधला होता. दोन्ही बाजूंना खडकाळ भूभाग होता, आम्ही तो झाकून एक बोगदा बनवला. तो पूर्ण सेटसारखा दिसत होता. ट्रेन तिथून येते आणि धडकते, मग सर्व लोक पळून जातात. जर नियोजन नसेल तर आपण कसे शूट करणार? तिथे रेडीमेड गोष्टी मिळत नाहीत. ते तयार करावे लागते. चित्रपट निर्मितीचा एक भाग आहे की जर असे घडले तर ते कसे करायचे! अझीझ भाई येथे अॅक्शनसाठी होते आणि काही अॅक्शन स्टंट आणि कॅमेरामन इंग्लंडहून बोलावले होते. बाहेरून आलेले लोक इंग्रजी बोलत होते, तर आमचे लोक हिंदी, उर्दूमध्ये बोलत होते. अशा परिस्थितीत ते कठीण झाले, मग त्यांना समजावून सांगण्यासाठी २-४ लोकांना ठेवण्यात आले.

५० वर्षे मागे वळून पाहताना, जर तुम्हाला एक गोष्ट बदलायची असेल तर ती कोणती असेल?

ते का बदलेल? जेव्हा लोकांना एखादी गोष्ट इतकी आवडली असेल, ती इतकी चांगली झाली असेल, तर ती का बदलेल?

स्टारकास्ट निवडण्याबद्दल काही संस्मरणीय गोष्ट आहे का?

आम्हाला गरज असलेल्या सर्वांना आम्ही कथा सांगितली, नंतर त्यांना ती आवडली. सर्वांनी सही केली आणि काम सुरू झाले.

जर हवामान, स्थान, स्टारकास्ट इत्यादींबाबत काही आव्हाने असतील तर ती कोणती होती?

प्रत्येक चित्रपटात हवामानाबाबत काही ना काही समस्या असतात. कधीकधी जेव्हा मला ढग हवे असतात तेव्हा सूर्य बाहेर येतो आणि जेव्हा मला सूर्यप्रकाश हवा असतो तेव्हा ढग बाहेर येतात. पण मी हट्टी होतो. जेव्हा मला ढग हवे असतात तेव्हा मी त्यांच्या येण्याची वाट पाहायचो. जर मला सूर्यप्रकाश हवा असतो तर मी तो येण्याची वाट पाहायचो. हवामान नेहमीच माझ्या बाजूने नव्हते.

पन्नास वर्षांनंतरही लोकांना त्यातील संवाद आणि दृश्ये आठवतात. तुम्हाला याचे कारण काय वाटते?

आम्ही ते खूप प्रेम आणि आपुलकीने बनवले. आम्ही ते सलीम-जावेदसोबत चांगले बनवले आणि सर्वकाही अगदी बरोबर बसले. प्रत्येक दृश्य, प्रत्येक ओळ जुळली, जी लोकांना आवडली. विशेषतः गब्बर म्हणजेच आमचे अमजद साहेब, त्यांचा आवाज, आम्ही शेवटी त्यांना त्यांचे हावभाव करण्याची पद्धत. अर्थात, पटकथा चांगली होती आणि ती करत असताना, ती चांगली झाली. सर्व काही व्यवस्थित झाले आणि आता आम्ही आनंदी आहोत. मग ते पुढे गेले आणि निकाल सर्वांसमोर आहे.

चित्रपटात गब्बर सिंगचे फक्त ९ सीन होते आणि त्याचा गणवेश मुंबईच्या चोर बाजारातून खरेदी करण्यात आला होता.

'शोले' चित्रपटाने तुमच्या कारकिर्दीत आणि वैयक्तिक आयुष्यात कसा बदल घडवून आणला?

मला कधीच कोणत्याही गोष्टीबद्दल असं वाटलं नाही. हो, लोकांना चित्रपट खूप आवडला. मी जिथे जिथे गेलो तिथे माझं कौतुक झालं. लोक संवाद पुन्हा पुन्हा सांगत असत आणि दृश्यांबद्दल सांगत असत की तो खूप मनोरंजक होता. प्रेक्षकांकडून कौतुक ऐकून मला वाटायचं की माझ्या मेहनतीला फळ मिळालं. अशाप्रकारे ५० वर्षे उलटून गेली. आजही मी जेव्हा जेव्हा पार्टी किंवा कार्यक्रमाला जातो तेव्हा लोक 'शोले'बद्दल नक्कीच बोलतात.

त्या काळातील प्रसिद्ध कलाकारांसोबत काम करण्याचा तुमचा खास अनुभव देखील सांगा?

बघा, अमजद खान नवीन होता, म्हणून त्याला खूप साचेबद्ध करावे लागले. त्याचे व्यक्तिमत्व, त्याचा चेहरा, त्याची दाढी आणि कपडे असे होते की ते त्याला शोभत होते. सर्वांना एकत्र आणण्यासाठी खूप प्रयत्न करावे लागले, पण सर्व काही व्यवस्थित झाले. अमजद खान नियमितपणे सेटवर येत असे, पण पहिले चार महिने त्याचे काम झाले नाही. पण त्या चार महिन्यांत तो सर्वांमध्ये मिसळला. जेव्हा त्याचे काम सुरू झाले तेव्हा तो कॅमेऱ्यामागेही काम करू लागला. सचिन पिळगावकरनेही कॅमेरामागे काही काम केले.

अजून "शोले" बद्दल जाणून घ्या : (खालील लिंक ला क्लिक करा)

१) कडक उन्हात शूट केले होते 'जब तक है जान' : 'शोले'मध्ये छोटी भूमिका करायला का तयार झाल्या हेमा मालिनी? जाणून घ्या

२) 'शोले फक्त चित्रपट नाही, ती माझ्यासाठी शाळा होता':सचिन पिळगावकर म्हणाले- मी जमिनीवर बसून रमेश सिप्पींना पाहायचो, आतापर्यंत २३ चित्रपट केले आहेत

या बातमीचे प्रायोजक आहे.