देशात उदारीकरण आणणारे अर्थमंत्री, नरसिंह राव म्हणाले होते- यशस्वी झाले तर श्रेय आम्हा दोघांचे, अपयशी ठरले तर तुमची जबाबदारी

खान्देश दर्पण 24x7 वृत्तसेवा -

माजी पंतप्रधान मनमोहन सिंग यांचे वयाच्या 92 व्या वर्षी निधन झाले. त्यांचा जन्म अविभाजित भारतातील पंजाबमधील गाह गावात झाला. भारताच्या अर्थव्यवस्थेत उदारीकरण आणण्याचे श्रेय मनमोहन सिंग यांना जाते. ते पी. व्ही. नरसिंहराव सरकारमध्ये (1991-96) अर्थमंत्री होते.

पी. व्ही. नरसिंहराव यांनी नंतर एका उच्चपदस्थ अधिकारी पी. सी. अलेक्झांडर यांच्या सल्ल्याने डॉ. सिंग यांना अर्थमंत्री बनवले. तुम्ही यशस्वी झालात तर त्याचे श्रेय आम्हा दोघांना जाईल, असे राव यांनी मनमोहन यांना सांगितले होते. जर तुम्ही अयशस्वी झालात तर त्याची जबाबदारी तुमचीच असेल.

नरसिंहराव यांच्या शपथविधीच्या एक दिवस आधी मनमोहन यांना फोन आला... 1991 मध्ये नरसिंहराव पंतप्रधान झाले, तेव्हा ते अनेक गोष्टींचे जाणकार झाले होते. त्यांनी यापूर्वी आरोग्य आणि शिक्षण मंत्रालये सांभाळली होती. ते परराष्ट्र मंत्रीही होते. त्यांचे हात फक्त एकाच खात्यात घट्ट होते आणि ते म्हणजे अर्थ मंत्रालय. ते पंतप्रधान होण्याच्या दोन दिवस आधी कॅबिनेट सचिव नरेश चंद्र यांनी त्यांना 8 पानांची नोट दिली होती, ज्यामध्ये भारताची आर्थिक स्थिती अत्यंत वाईट असल्याचे सांगण्यात आले होते.

नरसिंहराव यांनी त्यांचे त्यावेळचे सर्वात मोठे सल्लागार पी. सी. अलेक्झांडर यांना विचारले की, ते अर्थमंत्रिपदासाठी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर मान्य असलेल्या व्यक्तीचे नाव सुचवू शकतात का? अलेक्झांडर यांनी त्यांना आय. जी. पटेल, भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे (आर.बी.आय.) माजी गव्हर्नर आणि लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्सचे संचालक यांचे नाव सुचवले.

आय. जी. पटेल यांना दिल्लीत यायचे नव्हते, कारण त्यांची आई आजारी होती आणि ते वडोदरात होते. मग अलेक्झांडर यांनीच मनमोहन सिंग यांचे नाव घेतले. अलेक्झांडर यांनी शपथविधीच्या एक दिवस आधी मनमोहन सिंग यांना फोन केला. काही तासांपूर्वीच ते परदेशातून परतल्याने त्यावेळी ते झोपले होते. जेव्हा त्यांना जाग आली आणि या ऑफरबद्दल सांगितले तेव्हा त्यांचा विश्वास बसला नाही.

म्हणूनच 1991 चा अर्थसंकल्प ऐतिहासिक मानला जातो... 1991 मध्ये, नरसिंहराव सरकारमध्ये अर्थमंत्री असताना, मनमोहन सिंग यांनी अर्थसंकल्पात उदारीकरण, खाजगीकरण आणि जागतिकीकरणाशी संबंधित महत्त्वपूर्ण घोषणा केल्या, ज्यामुळे भारताच्या अर्थव्यवस्थेला एक नवीन चालना मिळाली. त्यामुळे देशातील व्यापार धोरण, औद्योगिक परवाना, बँकिंग क्षेत्रातील सुधारणा आणि थेट परकीय गुंतवणुकीला (एफडीआय) परवानगी संबंधित अटी आणि नियमांमध्ये बदल करण्यात आले.

मनमोहन यांचे नाव 2004 मध्ये असेच पुढे आले 2004 च्या लोकसभा निवडणुकीत काँग्रेसने यू.पी.ए.ची आघाडी केली आणि अनेक पक्षांसोबत सरकार स्थापन केले. सोनिया गांधी यांनी 1998 मध्ये राजकारणात प्रवेश केला आणि 2004 मध्ये त्या पक्षाचे नेतृत्व करत होत्या. लोकसभा निवडणुकीच्या ओपिनियन पोलमध्ये भाजपला दोन तृतीयांश बहुमत मिळण्याची शक्यता वर्तवण्यात आली होती. भाजपला विजयाची खात्री होती. निकाल आला तेव्हा भाजप 182 जागांवरून 138 जागांवर घसरला होता. काँग्रेसच्या 114 वरून 145 जागा वाढल्या. मात्र, पंतप्रधान कोण होणार याबाबत अनिश्चितता होती.

यू.पी.ए. सरकारमध्ये परराष्ट्र मंत्री राहिलेले नटवर सिंह त्यांच्या 'वन लाइफ इज नॉट इनफ' या पुस्तकात लिहितात, 'त्यावेळी गांधी कुटुंबाची कोंडी झाली होती. राहुल यांनी आईला सांगितले की मी पंतप्रधान होणार नाही. आईला रोखण्यासाठी राहुल काहीही करायला तयार होते. आई आणि मुलामध्ये जोरात बोलणे झाले. राहुल यांना भीती वाटत होती की, जर आपली आई पंतप्रधान झाली तर आजी आणि वडिलांप्रमाणे आपलीही हत्या केली जाईल.

नटवर लिहितात, 'राहुल खूप चिडले होते. त्यावेळी मी, मनमोहन सिंग आणि प्रियंका तिथे होतो. आई, मी तुला 24 तास वेळ देतो, असे राहुल यांनी म्हटल्याने प्रकरण आणखी वाढले. काय करायचे ते तुम्हीच ठरवा? रडणाऱ्या आईला (सोनिया) राहुल यांच्या बोलण्याकडे दुर्लक्ष करणं अशक्य होतं.

2004 मध्ये राहुल यांनी आई सोनिया गांधी यांना पंतप्रधान होऊ देणार नाही यावर ठाम होते.

18 मे 2004 रोजी सोनिया गांधी सकाळी लवकर उठल्या. त्या शांतपणे राहुल आणि प्रियंका यांच्यासोबत घराबाहेर पडल्या. सोनियांची गाडी राजीव गांधींच्या समाधीजवळ पोहोचली. तिघेही काही वेळ समाधीसमोर बसून राहिले.

त्याच दिवशी संध्याकाळी 7 वाजता संसदेच्या सेंट्रल हॉलमध्ये काँग्रेस खासदारांची बैठक झाली. सोनिया गांधींनी राहुल आणि प्रियंका यांच्याकडे पाहिलं आणि म्हणाल्या – माझे उद्दिष्ट कधीच पंतप्रधान होण्याचे नव्हते. मला नेहमी वाटायचं की माझ्यावर कधी अशी परिस्थिती आली तर मी माझ्या सद्सद्विवेकबुद्धीचं ऐकेन. आज तो आवाज म्हणतो की मी हे पद नम्रतेने स्वीकारू नये.

यानंतर दोन तास काँग्रेस खासदार सोनियांना पंतप्रधान होण्यासाठी समजावण्याचा प्रयत्न करत राहिले, मात्र ते अयशस्वी ठरले. दरम्यान, यूपीमधील एक खासदार म्हणाले, 'मॅडम, तुम्ही एक उदाहरण मांडले आहे, जसे महात्मा गांधींनी केले होते. स्वातंत्र्यानंतर देशात पहिल्यांदा सरकार स्थापन झाले, तेव्हा गांधीजींनीही सरकारमध्ये सहभागी होण्यास नकार दिला. तेव्हा गांधीजींकडे नेहरू होते. नेहरू आता कुठे आहेत?

सोनियांना माहित होते की त्यांच्याकडे ट्रम्प कार्ड आहे आणि ते मनमोहन सिंग आहेत. काँग्रेस संसदीय पक्षाच्या बैठकीत पंतप्रधानपदासाठी मनमोहन सिंग यांच्या नावाची घोषणा करण्यात आली. माजी राष्ट्रपती ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांनी 'टर्निंग पॉइंट्स : ए जर्नी थ्रू चॅलेंजेस' या पुस्तकात लिहिले आहे की, यू. पी. ए. च्या विजयानंतर राष्ट्रपती भवनानेही सोनिया गांधींना पंतप्रधान बनविण्यासंदर्भात पत्र तयार केले होते, परंतु जेव्हा सोनिया गांधींनी त्यांची आणि डॉ. मनमोहन यांची भेट घेतली. सिंग यांचे नाव पुढे आणले असता ते थक्क झाले. नंतर पुन्हा पत्र तयार करावे लागले. मनमोहन सिंग यांनी 22 मे 2004 ते 26 मे 2014 पर्यंत पंतप्रधान पद भूषवले.

2009 मध्ये राहुल म्हणाले होते- मला पंतप्रधान बनायचे नाही. 2009 च्या लोकसभा निवडणुकीत यू. पी. ए. ला 262 जागा मिळाल्या होत्या. पंतप्रधानांच्या नावावरून पुन्हा एकदा अटकळ सुरू झाली. राहुल गांधींचे नाव राजकीय वर्तुळात गाजले. ज्येष्ठ पत्रकार वीर संघवी त्यांच्या "अरूड लाइफ: द ममोइर" या पुस्तकात लिहितात – मनमोहन सिंग दुसऱ्यांदा पंतप्रधान व्हायला तयार नव्हते. त्यांनी सोनियांसमोर एक अट ठेवली होती की, जेव्हा त्यांना पंतप्रधानपदाचा कार्यकाळ पूर्ण करण्याची संधी मिळेल, तेव्हाच ते पुन्हा पद स्वीकारतील.

यानंतर राहुल यांनी आपल्याला पंतप्रधान होण्याची कोणतीही इच्छा नसल्याचे आश्वासन दिले. यानंतर मनमोहन यांनी पुन्हा पंतप्रधानपदाची सूत्रे स्वीकारली (22 मे 2009- 26 मे 2014).

जवाहरलाल नेहरूंनंतर मनमोहन सिंग हे भारताचे पहिले पंतप्रधान बनले, ज्यांना 5 वर्षांचा कार्यकाळ पूर्ण केल्यानंतर सलग दुसऱ्यांदा पंतप्रधान होण्याची संधी मिळाली.

https://divyamarathi.bhaskar.com/national/news/manmohan-singh-political-journey-134188430.html

मागील पानावर जा (येथे tap करा)

या बातमीचे प्रायोजक आहे.

जाहिरात

जिल्ह्यातील सर्वात स्वस्त आणि अतिशय स्वच्छ तथा सर्व सोयींनी सुसज्य